Geri Dönüşüm Nedir ve Nasıl Yapılır?

Geri Dönüşüm Nedir?

Geri dönüşüm nedir ve neden yapılması gereklidir, geri dönüşümün önemi hakkında yazımızın içeriğinde güncel bilgilere ulaşabilirsiniz. Günümüzde nüfus artışı, kaynakların verimsiz kullanımı ve küresel ısınma neticesinde doğal kaynakların tükenebilme tehlikesi, geri dönüşümü zorunlu hale getirmiştir.

Tarihte ilk olarak kaynak sıkıntısının en çok hissedildiği savaşlar döneminde popülerleşen geri dönüşüm kampanyaları, artık tüm devletlerin bünyesinde yatırımlar ile desteklediği büyük çaplı oluşumlara dönüşmüştür.

Kelime anlamı olarak geri dönüşüm, artık kullanılmayacak hale gelen ya da kullanılmayan atık malzemelerin (geri dönüştürülebilir olanlar-yazımızın içeriğinde bahsedeceğiz) farklı yöntemlerle geri dönüştürülerek ham madde haline geri getirilmesidir.

Geri dönüşüm sadece dönüşen kaynağın tasarrufunu sağlamaz. Aynı zamanda ham maddeye dönüşüm, işlenmesi zor materyaller içinde büyük bir zaman ve maliyet tasarrufu yaratır. Bu tasarrufa alüminyum geri dönüştürme işlemini örnek verebiliriz. Alüminyumun sıfırdan imal edilmesi ile geri dönüştürülmesi arasında %35 kadar enerji tüketim farkı oluşmaktadır.

Yazımızın devamında geri dönüşümün amacı, geri dönüşüm nasıl yapılır ve geri dönüşebilen maddeler gibi konularda detaylı bilgiler verilmiştir.

Geri Dönüşümün Amacı

Geri dönüşümün amacı prensipte kaynağı korumaktır. Geri dönüşümde kullanılmış materyaller tekrar kullanılabilir hale getirildiğinde, kaynaklara dair tüketim ihtiyacı azalır. Kaynak açısından sınırlı, önemli ham maddelerin korunması ve gelecek için doğal yaşamın devamlılığı için geri dönüşüm zorunludur.

Aynı şekilde yenilenemez enerji kaynaklarından üretilen enerjinin de dünyanın geleceği açısından olumsuz etkisini değerlendirdiğimizde, üretim sürecinde harcanan enerjiden tasarruf edileceğinden geri dönüşümün amaçlarından biri olarak enerji tasarrufunu da gösterebiliriz. Harcanan enerji miktarına nakliye vb. gibi maliyetler de eklendiğinde hem zaman hem de paradan tasarrufu da sağlamak geri dönüşümün amacı haline gelir.

Geri dönüşüm, çevrenin korunmasında önemli bir yere sahiptir. Genellikle ciddi miktarda hava ve su kirliliği yaratan hammaddelerin çıkarılması ve rafine edilmesi ihtiyacı geri dönüşüm yapılarak azaltılabilir. (Örn. Madencilik, taş ocakçılığı, tomrukçuluk vb.) Geri dönüşümün sağladığı enerji tasarrufu da yenilenemez enerji kaynaklarının kullanımını azalttığından sera gazlarının salınımı düşecektir. Bu salınımın sebep olduğu iklim değişikliğinin de önüne geçilmesi konusunda destek sağlayan geri dönüşüm için İngiltere’de yapılan çalışmalar sonucunda yılda 18 milyon ton civarında CO2 tasarrufu sağlandığı tahmin edilmiştir. Bu rakam neredeyse 5 milyon arabanın trafikten çıkarılması ile eş değer bir etki yaratmaktadır.

Nüfus artışı tüketimi arttırdığı gibi tüketimlerden meydana gelen atık miktarını da arttırmaktadır. Bu çöplerin biriktirildiği sahalar hem alan kaybı hem de kirlilik olarak zararlı kabul edilmektedir.

Geri Dönüşüm Nasıl Yapılır?

Her ham madde için geri dönüşüm aşaması farklıdır. Atıklar ayrı ayrı toplandıktan sonra cinslerine göre sınıflandırılır ve geri dönüşüm süreci başlar. Geri dönüşüm nasıl yapılır bilgisini kişisel olarak evlerinizde yapabileceğiniz geri dönüşüm üzerinden paylaşırsak;

1. Doğru şekilde geri dönüşüm yapmaya çalışın. Kartonlar, kağıtlar, plastik şişeler ve diğer plastik maddeler, cam şişeler ve diğer cam maddeler, alüminyum folyo ve çelik malzemeler tamamen geri dönüştürülebilirdir. Bunları saklayabilir ve geri dönüşüm kutularına bırakabilirsiniz.
2. Geri dönüştürülebilir malzemeleri çöpe atıyorsanız, plastik poşetler içine koymayın. Çıplak hali ile atmanız, ayrıştırmayı kesinleştirecektir.
3. Kıyafetleriniz geri dönüştürülebilir malzemeler değildir. Geri dönüşüm kutularına kıyafet atmanız, çöpe atmanız ile aynı anlama gelecektir.
4. Plastik şişeleri kapakları ve marka bantları ile birlikte atabilirsiniz. Geri dönüşüm yapılırken bunlar ortadan kaldırılacaktır.
5. Geri dönüşüm kutuları, diğer genel atık kutularından ayrı tutulmalıdır. Bilinçli bir şekilde atıklarınızı geri dönüştürülebilir maddelerinizden ayırmanız, prosesi kolaylaştıracaktır.
6. Artık kullanmayacağınız beyaz eşyalarınız için belediyeden ya da geri dönüşümcülerden yardım isteyin. Onlar bütün materyalleri geri dönüşüm için değerlendirecektir.
7. Bütün elektronik atıklarınız için (cep telefonu, piller gibi) geri dönüşüm kutusu olan elektronikçilerden kullanmak için yardım isteyin. Radyasyon içeren tüm maddelerin geri dönüşüm süreci farklı olacaktır.

Her maddenin geri dönüşüm aşamasının farklı olduğunu söylemiştik. Yine de merak edenler için bir örnek olması açısından cam geri kazanım nasıl yapılır hakkında bilgi verebiliriz.

• Geri dönüşüm tesislerinde camlar renklerine göre ayrıldıktan sonra fırınlanmaya hazır olacak kadar küçük parçalar halinde kırılır.
• Üretim fazına geri dönen cama bu aşamada soda ve silisli kum ile karıştırılır.
• Karışım yüksek ısılı fırınlarda eritilir, akışkan hale getirilir.
• Akışkan haldeki cam, istenen ambalaj biçimindeki hazır kalıba dökülüp şekil verilir.

Camın bu geri dönüşüm süreci ikincil hammadde olarak değerlendirilme aşamasına getirilmesi ile son bulur. Kullanılan her 3 camdan yapılmış malzemenin 1’i geri dönüştürülmüş malzemeden üretilmiştir.

Geri Dönüşümün Faydaları

Yukarıdaki başlıkların altında genel anlamda geri dönüşümün faydaları hakkında bir ön bilgi vermiştik. Burada madde madde detaylandıracak olursak;

1. Doğal kaynakların tüketimini azaltır.
2. Çevre korumasında direk ve dolaylı olarak etkilidir.
3. Kaynakların kullanım maliyetini düşürür.
4. Bir sektör olarak değer yaratır ve ekonomik fayda yaratır.
5. Geri dönüşen malzemelerle başka bir ekonomik değer oluşur.
6. Doğaya ve insana zararlı çöp atıklarının miktarını azaltır.
7. Enerji verimliliğini arttırır.
8. Kaynak tasarrufu, enerji tasarrufu gibi büyük ölçekli giderleri düşürerek güçlü bir ekonomi için katkı sağlar.

Geri Dönüşebilen Maddeler

Geri dönüşebilen maddeler, genelde toplumda bilinenden çok daha fazladır. Kullanılan elektronik cihazların ya da basit ev aletlerinin hangi ham maddeden geldiğinin bilinmeyişi geri dönüşüm konusunda verimli olup olmadıklarının da bilinmemesine neden olmaktadır. Geri kazanım ile ilgili insanların bilinçlendirilmesi muhtemelen dönüşüm miktarını büyük kaynak ayırmaya kıyasla daha büyük ölçüde arttıracaktır. Bilinçlendirme ve doğru bilgilendirme geri kazanımın en önemli basamağıdır. Geri dönüştürülebilir maddeler;

• Cam
• Alüminyum
• Motor Yağı
• Akümülatör- aküler
• Kâğıt
• Plastik
• Beton
• Organik Atıklar
• Demir
• Tekstil
• Metal
• Solvent Bazlı Atıklar
• Elektronik Atıklar
• Piller

biçiminde maddelendirilebilir. Plastikler basit plastiklerden daha geniş bir yelpazeyi kapsar. Örneğin kullanılamaz durumdaki araç lastikleri de geri dönüştürülebilir plastik malzeme olarak değerlendirilir.

Geri Dönüşüm Metotları

Geri dönüşüm metotları tıpkı geri dönüşümün nasıl yapıldığına dair başlıkta bahsedildiği gibi maddenin türüne göre değişim gösterir. Temel geri dönüşüm malzemelerinden kâğıt, plastik, aküler ve piller için geri dönüştürme metotlarını açıklayarak genel bir fikir sahibi olmanızı sağlayabiliriz.

Kâğıt geri dönüşümü kâğıdın çamurunun hazırlanması için su içinde liflerine ayrılması ile yapılır. Gerekli görüldüğü takdirde lif dışı yabancı maddeler için temizleme yapılabilir. Mürekkebin ayrışmasında sodyum hidroksit ya da sodyum karbonat kullanılabilir. Hazırlanan kâğıt lifleri kâğıt geri dönüşümünde kullanılır. Atık kâğıt ne yazık ki daimî olarak geri dönüştürülemez. Her dönüşümde liflerin boyu kısalacağından ve liflerin birbirine yapışması için ek madde konmadan kâğıt için geri dönüşüm işlemi yapılamaz.

Plastik geri dönüşümü için önce plastikler cinslerine göre ayrıştırılır. Daha sonra plastik atıklar makinalarda küçük parçalar haline gelene dek kırılır. Başka ham maddeler ile karıştırılarak kullanılabileceği gibi ikincil ham madde olarak da değerlendirilebilirler.

Akü ve pillerin geri dönüşümü mekanik, kimyasal-fiziksel hidrometalurjik ya da termal-pirometalurjik yöntemlerle yapılır. Genelde hidrometalurjik yöntemde termale göre safiyet derecesi çok daha yüksek olacaktır. Fakat termal yöntemde geri dönüşümün verimliliği çok daha yüksektir.

Atıklar Nasıl Gruplandırılıyor? Geri Dönüşüm Tesisleri Nelerdir?

Atıklar nasıl gruplandırılıyor ya da nasıl sınıflandırılıyor diye araştırma yaptığınızda birçok farklı atık çeşidine ve bunlarında kendi içinde gruplandırıldığına rast gelmişsinizdir. Burada sınıflandırma ön görebileceğiniz üzere atıkların tipleri, tehlike oranları gibi bazı temel ayrıştırma belirteçlerine göre yapılmaktadır. Gruplandırmanın temelde nasıl olduğunu aşağıdaki şemadan görebilirsiniz:

Maddeler sınıflandırıldığı gibi geri dönüşüm tesisleri de sınıflandırılan maddelere göre ayrılmaktadır. Geri dönüşüm tesisleri nelerdir, aşağıdaki listede birlikte görebiliriz:

1. Ambalaj Atıkları için Ayrıştırma Tesisleri
2. Mekanik Malzeme için Ayrıştırma Tesisleri
3. Tıbbi Atıkları Steril Etme ve Geri Dönüştürme Tesisleri
4. Madeni Yağ Atıklarını Geri Dönüştürme Tesisleri
5. Akü/Pil Atıklarını Geri Dönüştürme Tesisleri
6. Kullanım Ömrü Dolmuş Araç Lastikleri için Geri Dönüştürme Tesisleri
7. Deponi Gazı ile Enerji Üreten Tesisler

Geri Dönüşüm Örnekleri – Geri Dönüşüm Fikirleri

Geri Dönüşüm Projeleri Nelerdir?

Son yıllarda en çok bahsedilen geri dönüşüm örnekleri ya da geri dönüşüm fikirleri dünyanın dört bir yanında ilgi çekici sonuçlara imza atmıştır. Bunlardan son zamanlarda en popüler olanları için kısa bir anlatımı aşağıda görebilirsiniz:

• Gumshoe

Amsterdam’da izmaritten sonra en büyük çevre kirliliğini yaratan sakızların toplanması için üretilen bu projede Gum-tec adlı şirket “Sakız Ayakkabı” adını verdikleri bir ayakkabı üretti. Ayakkabının tabanı, geri dönüştürülen sakızın da içinde bulunduğu bir bileşenden meydana geliyor.

• Feel the peel – Portakal Suyu Otomatı

Tek kullanımlık plastik bardak ya da karton bardakların kullanımını azaltmak adına portakal suyu yapımında kullanılmış portakalların kabuklarından biyoplastik bardak üreten bu otomat, portakal kabuklarını kurutup 3D yazıcıda kullanılabilecek filament çubuğa dönüştürüyor. Otomatın içinde bulunan yazıcı bu filamentleri bardak olarak çıkarıyor. Sıkılan portakal suyu da bu geri dönüştürülmüş bardağa doluyor.

• Platio – Güneş Panelleri Döşeme Sistemi

Macaristan’da bulunan Platio şirketi tarafından tasarlanan geri dönüştürülmüş plastik ile üretilen güneş paneli mekanizması, güneş enerjisini elektrik enerjisine çevirerek bu banklarda oturan kişilerin cep telefonlarını şarj edebilecek kadar enerji sağlayabiliyor.

• Adidas – Ultra Boost

Avrupa’nın en büyük spor giyim üreticisi olan Adidas okyanuslarda büyük bir sorun haline gelen plastik kirliliği ile savaşmak için, plastik atıkları ipliğe dönüştürüyor. Kıyılardan toplanan atık plastikler ile üretilen bu iplikler tişört, şort, spor ayakkabı gibi ürünlerin üretilmesinde kullanılıyor.

Dünya genelinde bunlar dışında geri kazanım projeleri nelerdir sorusuna karşılık gelebilecek pek çok proje bulunmaktadır.

 Geri Dönüşüm Kutuları Nelerdir?

Geri dönüşüm kutuları sıfır atık uygulaması kapsamında atıkların ayrışması ve toplanması için kullanılan atık kutularıdır. Türkiye’de T.C Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen proje için tüm kamu kuruluşları + fabrika, kreş, okul vb. yerlerde kutuların kullanımı zorunlu hale gelmiştir. Geri dönüşüm kutuları nelerdir sorusuna yanıt aradığımızda ise genelde renklerine göre anlamları bulunan geri dönüşüm kutularının temelde metal geri kazanım kutusu, plastik geri kazanım kutusu, kağıt geri dönüşüm kutusu, tehlikeli atık geri dönüşüm kutusu, cam atık geri dönüşüm kutusu ve tıbbi atık geri dönüşüm kutusu olarak çeşitlendirildiğini söyleyebiliriz.

Geri Dönüşüm Nedir ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular